Menselijke maat in de Participatiewet

Het begrip “menselijke maat” in de uitvoering van de Participatiewet (de Pw) kent vele vormen. Een veel terugkomende benadering hierbij is de keuze voor déjuridisering, vroegtijdig en oplossingsgericht werken en vertrekken vanuit een vertrouwensrelatie met de klant.

Deze algemene uitgangspunten bij uitvoering van de Participatiewet geven voor de gemiddelde klantmanager Participatiewet weliswaar een prettige denkrichting, maar concreet houvast op individueel casusniveau is van een andere orde. Het blijft onduidelijk hoe deze algemene criteria doorwerken in de praktijk.

Onduidelijkheid toepassing algemene criteria Participatie-besluiten

Onduidelijk blijft namelijk het antwoord op de vraag wie, wat, wanneer moet doen bij welk type besluit. Onduidelijk blijft ook hoe deze algemene criteria uitgelegd moeten worden door de klantmanager. Nog lastiger wordt het wanneer de wetgever in de Participatie noch in de Awb hierover iets eenduidig geregeld heeft. In de uitvoeringspraktijk wordt dan nogal eens gepleit om wat ruimhartiger om te gaan met de toets dringende redenen om zo de menselijke maat in Pw besluiten concreet te maken.

Een dergelijke aanpak gaat evenwel er aan voorbij dat het antwoord op deze vragen vooral is te vinden in het algemene bewijsrecht in bestuursrechtelijke zaken. Hierbij gaat het dan om vragen zoals wanneer geldt voor het college een wettelijke onderzoeksplicht en hoever gaat die onderzoeksverplichting dan voor het college? Kan het college volstaan met de vaststelling dat de Participatiewet-klant een wettelijke inlichtingenverplichting of aantoonverplichting niet is nagekomen òf wordt er meer van het college verwacht?

Wanneer en bij welk besluit rust er op de Pw klant een bewijslast en waarover dan? En hoe om te gaan en te reageren in situaties wanneer de klant deze aantoonverplichting onvoldoende dan wel niet nakomt door bijvoorbeeld de gevraagde bewijsstukken niet te overleggen of überhaupt niet te reageren?

En hoe te reageren wanneer in zo’n situatie blijkt dat de Pw-klant een zorgklant is? Op wie rust de bewijslast dát er sprake is van een zorgklant. En stel dát sprake is van een zorgklant, is dat dan een verschoonbare reden om niet te verschijnen of de bewijsstukken niet te leveren? Welke gevolgen kan het college hieraan dan redelijkerwijs verbinden voor de beoordeling van het recht op bijstand?

Benadering rechterlijke toetsing

Wat relatief weinig ruchtbaarheid heeft gekregen in de gemeentelijke Pw uitvoeringspraktijk is dat het rapport over de Toeslagenaffaire óók geleid heeft tot een andere benadering van de rechterlijke toetsing van Pw-besluiten vanaf 2021. Weinig bekend is dat de rechter nogal fors stuurt op een aanpak via mediation in bezwaar en beroep en om te schikken. Ook is weinig bekend dat vanaf 2021 de proceskosten voor het voeren van procedures in bezwaar en beroep fors verhoogd zijn, mede ook om zo de druk op te voeren op de gemeente om zelf meer naar oplossingen te gaan zoeken.

Wat dus opvalt is dat het vooral de bestuursrechter is geweest die invulling heeft gegeven aan de bovengenoemde bewijsrechtelijke vragen om zo concreet meer handen en voeten te geven aan de norm “de menselijke maat” in Pw-zaken. Alle reden dus om meer stil te staan bij de menselijke maat in de Participatiewet.

Aanleiding

• Reactie op het rapport “Ongekend onrecht” en de “boodschappen”-affaire (2020)
• Opmaat naar onderzoek naar hardvochtigheid in de uitvoering van de Pw (2021):
  • Afkeer tegen “de juridische reflex” die enkel gebaseerd is op de vaststelling van een niet-nakoming van een wettelijke verplichting, zonder de volledige context!
  • Afkeer tegen “mechanische” en “abstracte” wetstoepassing, zonder oog voor:
    • de vraag “Wie is de klant?” en de vraag “Is de klant wel of niet te goeder trouw”;
    • de toets concrete, feitelijke gevolgen in de klantsituatie, naast wettelijke gevolgen;
    • een belangenafweging tussen het wettelijk doel van het besluit en het individueel belang.
• Gebrek aan balans bij beoordeling gevolgen tussen controle en handhaving door het college en de eigen verantwoordelijkheid Pw-er voor nakoming wettelijke plichten
• Geen oog voor de ondersteunende, hulpvaardige rol die de overheid ook moet hebben
• Geen oog voor de vraag in relatie tot welk besluit, de toets menselijke maat speelt?

De toets menselijke maat in relatie tot de Pw is er bij gebaat wanneer deze betrokken wordt in de samenhang met de belangrijke inhoudelijke Pw-punten en Pw-besluiten.

Programma menselijke maat in de Participatiewet

• Wat is menselijke maat?
• Kenbaarheidstoets bij Pw-verplichtingen als randvoorwaarde voor controle door het college
• Menselijke maat – Het dienstbaarheidsbeginsel en handhaving Pw
• De Awb-mediationplicht – art. 2:4a Awb – (1) Relativering van de procedurele toets bij aanvraag, lopende uitkering en bezwaarprocedure en (2) Relativering van de Pw-aantoonverplichting bij aanvraag en de nadere onderzoeksverplichting van het college bij aanvraag
• Waar houdt de ondersteuningsplicht op bij een “zorgklant”?
• Schurende rechtswerking tussen Pw, Jw en Wmo – noodzaak afstemming
• De nieuwe “sociale weging” in de rechtspraak van de CRvB en nieuwe onderzoeksvragen voor het college
• De menselijke maat en de Pw-inlichtingenverplichting:
  • Eigen verantwoordelijkheid nakoming Pw-inlichtingenplicht
  • De “signaal”-jurisprudentie – link met vertrouwens- en rechtszekerheidsbeginsel
• Menselijke maat en het evenredigheidsbeginsel en de plicht tot maatwerk?
• Menselijke maat en de bewijslastverdeling bij Pw-fraudezaken
• Menselijke maat en arbeidstoeleiding en maatregeloplegging
• Eigen casuïstiek in relatie tot het thema menselijke maat

Dit programmavoorstel moet worden gezien als een gids om met de deelnemers te werken aan de kennis over -en toepassing van de wet -en regelgeving. Afhankelijk van de vragen, de ingebrachte casuïstiek en de leerwensen van de deelnemers, zal meer of minder aandacht worden besteed aan de onderdelen.

Meer informatie

Wil je graag meer weten of heb je specifieke vragen over de training? Neem gerust contact op. Onze contactinformatie vind je bovenin de rechterkolom van deze pagina.

Incompany

We verzorgen deze cursus incompany. Het programma wordt dan helemaal op maat ingevuld, met zeer gerichte aandacht voor de uitdagingen en kansen binnen jouw organisatie. Wil je een opleidingsvoorstel aanvragen of gewoon even overleggen over de wensen en mogelijkheden? Klik dan op de Incompany-button in de rechterkolom van deze pagina. Liever eerst even contact via telefoon of e-mail? Kijk dan in de rechterkolom, want daar vind je onze contactgegevens.